Το «Μοντεράδικο»
H συζήτηση περί «λογοκρισίας» του Facebook είναι παραπλανητική. Το κοινωνικό δίκτυο ρυθμίζει τον λόγο που διακινείται σε αυτό ήδη με πολλούς διαφορετικούς τρόπους.
Αυριο ανακοινώνεται μια σημαντική αλλαγή στην πολιτική ελέγχου των fake news στα ελληνικά από την πλατφόρμα του facebook. Λεπτομέρειες στο έκτακτο newsletter του Nema που θα κυκλοφορήσει αυριο
Στο παρόν email θα βρείτε ένα εκτενές αφιέρωμα στο content moderation και πως λειτουργεί
Το αρχείο αυτό θα ανανεωθεί στο μέλλον σαν φάκελος του Nema
Το βασικό πρόβλημα με την προσπάθεια να καταλάβει και ακόμα περισσότερο να εξηγήσει κάποιος πως λειτουργεί ο μηχανισμός εποπτείας της εφαρμογής των όρων κοινότητας του Facebook, είναι ότι αφενός είναι ιδιαίτερα πολύπλοκος, αφετέρου έχουμε αφήσει το θέμα έξω απο τη δημόσια συζήτηση, παρότι έχει απασχολήσει έντονα την κοινή γνώμη σε Ευρώπη και Αμερική με αποτέλεσμα να μην είναι κανείς εξοικειωμένος με αυτήν. Επιπλέον, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της χώρας (μικρή αγορά και συνεπώς τα ελληνικά είναι γλώσσα “αδιάφορη” για το facebook) δημιούργησε μια καθυστέρηση, η οποία άφησε σχετικά ελεύθερο το πεδίο έκφρασης, κάτι που αποτυπώνεται στις έρευνες εμπιστοσύνης των Μέσων. Οι μεταβολές στη ρύθμιση της λειτουργίας των Social Media σε διεθνή και ευρωπαϊκή κλίμακα αλλάζουν τώρα αυτή την εικόνα και διαταράσσουν την ισορροπία μεταξύ των τοπικών και των υπερεθνικών εξουσιών που ασκούνται σε (η μέσα από) αυτά.
Υπό αυτό το πρίσμα η εφαρμογή νέων μεθόδων ρύθμισης του λόγου στην ελληνική γλώσσα, είτε μιλάμε για το moderation αναρτήσεων, είτε για τους κανόνες ρύθμισης της πολιτικής διαφήμισης, τη νέα ευρωπαϊκή ρύθμιση για τον σεβασμό της ιδιωτικότητας, ή μια αναβάθμιση στην εποπτεία των fake news (από την εβδομάδα 25/5/2021) και την επιδότηση από την πλατφόρμα αξιόπιστου δημοσιογραφικού περιεχομένου που θα έρθει λίγο αργότερα, νομίζω ότι θα φέρει το δικτυο σε σύγκρουση με τους τοπικούς μηχανισμούς προπαγάνδας, αλλά όχι μόνο.
Η αναφορά Μητσοτάκη στη Βουλή πρόσφατα περί της λειτουργίας των Social Media που βλάπτει τον δημόσιο διάλογο, θα πρέπει να ερμηνευτεί σαν μια νέα προσπάθεια εξισορρόπησης των σχέσεων μεταξύ διαφορετικών κέντρων εξουσίας. Η αγορά διαφημιστικού χώρου, τόσο προσωπικά του ιδίου, όσο και της Νέας Δημοκρατίας στο δίκτυο φαίνεται πως δεν θα μπορεί εφεξής να καλύψει ικανοποιητικά την συστηματική παραβίαση των κανόνων δεοντολογίας μέσω των τρολ, των ψεύτικων λογαριασμών, της δολοφονίας χαρακτήρων και της ανεξέλεγκτης παραπληροφόρησης, όπως γίνεται μέχρι σήμερα αλλά θα πρέπει να βρεθεί μια νέα ισορροπία.
Στην πραγματικότητα, όλα όσα διαβάζουμε για το Facebook εδώ και δέκα χρόνια έγιναν ζώσα πραγματικότητα και στη γλώσσα μας, σε μια υπόθεση που δεν μπορεί να θεωρηθεί καν η πιο σημαντική των τελευταίων χρόνων, συγκριτικά με παρόμοιες υποθέσεις στο εξωτερικό, ήταν όμως μια απαραίτητη αφύπνιση… Η μήπως δεν ήταν;
Το παρόν κείμενο επιχειρεί μια κατά το δυνατόν εκτενή περιγραφή του moderation του κοινωνικού δικτύου με σκοπό να γίνει κατανοητός ο τρόπος λειτουργίας και η φιλοσοφία της εταιρείας.
Πρώτα θα παρατεθούν τα βασικά συμπεράσματα της έρευνας και στην συνέχεια θα αναλυθούν. Τα κείμενα του αφιερώματος έιναι τα παρακάτω:
Το άδυτο του Facebook ως βιομηχανική λειτουργία
Η ανάδυση μιας νέας γενιάς δημοσιογράφων που φαίνονται διατεθειμένοι να αποκαταστήσουν την αξιοπρέπεια του επαγγέλματος στη χώρα συναντά τη μεγαλύτερη τάση στον φιλελεύθερο, δημοκρατικό και συντηρητικό κόσμο στη Δύση να βάλει κάποια όρια στη λειτουργία των Μέσων Κοινωνικής Δικτύωσης (ΜΚΔ).
Γίνεται ξεκάθαρο πλέον ότι τα ΜΚΔ είναι παγκόσμια Μέσα Μαζικής Επικοινωνίας με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Το πρόβλημα είναι ότι έχουν μετατρέψει την δημόσια επικοινωνία σε μια χοντροκομμένη υπηρεσία πώλησης διαφημίσεων με υποτιμημένες διαδικασίες λειτουργίας. Είναι άλλη η κυβερνητική λογοκρισία στον δημόσιο και ιδιωτικό Τύπο και άλλη η «λογοκρισία» του Facebook.
Κανείς δεν μπορεί να περιγράψει ακριβώς με ποιο τρόπο λειτουργεί ο μηχανισμός moderation του Facebook, μάλλον ούτε καν το ίδιο το Facebook, αφού από το 2018 (αλλά σταδιακά ήδη από το 2009) εισάγονται διαρκώς καινούργιες λειτουργίες ελέγχου του λόγου κατ’ απαίτησιν της ΕΕ (που πρωτοστατεί) και άλλων κρατικών οντοτήτων.
Το Facebook ισχυρίζεται ότι η εποπτεία γίνεται όλο και περισσότερο αλγοριθμικά, ιδιαίτερα σε περιπτώσεις σοβαρής παραβίασης των όρων κοινότητας, όπως η τρομοκρατία, όμως ρεπορτάζ και αναφορές λένε ότι – από το ξέσπασμα της πανδημίας κι έπειτα – μάλλον ισχύει το αντίθετο.
Η πολυπλοκότητα είναι τέτοια, ώστε ανεπίσημα τα ίδια τα στελέχη του κοινωνικού δικτύου με τα οποία ήρθαμε σε επαφή παραδέχονται ότι δεν μπορούν να ελέγξουν το λόγο σε όλη του την έκταση.
Το επιχειρηματικό μοντέλο του μονοπωλίου κοινωνικής δικτύωσης στηρίζεται στο outsourcing διαφόρων λειτουργιών (όπως το moderation), για λόγους νομικούς, φορολογικούς, οικονομικούς. Ενα ευρύ δίκτυο εταιρειών, όπως η teleperformance και εσωτερικών ομάδων προσπαθεί να αναπτύξει την νέα του αρχιτεκτονική, η οποία στηρίζεται στην προληπτική ρύθμιση του λόγου.
Οι κυβερνήσεις έχουν πολλούς τρόπους να παρεμβαίνουν στη λειτουργία του δικτύου και δεν είναι όλοι τυπικά θεμιτοί. Ακόμα και στην ΕΕ, όπου τηρούνται οι αρχές του κράτους δικαίου, υπάρχουν περιθώρια συναλλαγής και δυνητικών παραβιάσεων των ατομικών δικαιωμάτων των πολιτών. Για παράδειγμα, η πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα των πολιτών ήταν μέχρι πρότινος εύκολη για τις υπηρεσίες ασφαλείας, σύμφωνα με στελέχη του χώρου, ενώ τώρα ετοιμάζεται πιο αυστηρό πλαίσιο με το e-privacy.
Δεν γνωρίζουμε σε ποιο βαθμό οι βιομηχανικές διαδικασίες του facebook αποκλείουν ή την επιτρέπουν την χειραγώγηση από κυβερνήσεις και πολιτικά κέντρα. Κυβερνητικός και εταιρικός αυταρχισμός όπως ο τελευταίος εκφράστηκε στην “εφαρμογή των όρων κοινότητας” που είδαμε πρόσφατα στην Ελλάδα, τέμνονται σε πολλά σημεία, αλλά δεν ταυτίζονται. Στο πλαίσιο της ΕΕ, φαίνεται πιο εύκολο να «χακαριστεί» το δίκτυο με τους ίδιους τους κανόνες του (για παράδειγμα μπαράζ αναφορών) από την ωμή παρέμβαση.
Το πρώτιστο συμφέρον του Facebook είναι να μην φαίνεται, να μην δεσμεύεται από καμία νομοθεσία, ει δυνατόν, αλλά αντίθετα να ορίζει το ίδιο τις διαδικασίες του, κάτι που έως σήμερα εν πολλοίς συμβαίνει. Αν δεν το εμπόδισε τίποτα να ρίξει τους λογαριασμούς του Προέδρου των ΗΠΑ, αν εξακολουθεί να απαιτεί από το Κογκρέσο να απαλλαγεί από όποιες ευθύνες για τη μετάδοση λόγου που μπορεί να παραβιάζει νόμους και δικαιώματα, αν μπορεί να κάνει επιτυχημένο lobbying μέχρι στιγμής με τις GAFAM για τις επικείμενες Ευρωπαϊκές οδηγίες (digital services act, digital markets act), αν χρησιμοποιήθηκε επανειλημμένα για τη χειραγώγηση εκλογικών διαδικασιών με προεξάρχουσα την εκλογική νίκη Τραμπ και το δημοψήφισμα του Brexit, χωρίς να υπάρξουν συνέπειες… τότε η ανύπαρκτη ελληνική νομοθεσία μάλλον δεν αποτελεί πρόβλημα σε κανένα επίπεδο.
Το Facebook χαίρει ασυλίας στις ΗΠΑ μέχρι στιγμής για το περιεχόμενο που δημοσιεύεται στην πλατφόρμα του (section 230) ενώ χρησιμοποιεί την Ευρωπαϊκή νομοθεσία για να εδραιώσει την μονοπωλιακή του θέση. Οι δυο οντότητες δεν είναι απαραίτητα ανταγωνιστικές, αλλά μπορεί να θεωρηθούν και συμπληρωματικές!
Το facebook εξορύσσει και πουλάει ανωνυμοποιημένα προσωπικά δεδομένα για την δημιουργία στοχευμένων διαφημίσεων. Αναπτύχθηκε, όπως όλες οι ψηφιακές επιχειρήσεις, πατώντας πάνω στο πλαίσιο της «απελευθέρωσης» των τηλεπικοινωνιών που επικράτησε κατά τη δεκαετία του ‘90, την συνένωση τηλεπικοινωνιών και εμπορίου, αλλά σήμερα μπορεί να προστατευθεί μονάχα με θεσμική ρύθμιση και χάρη στο μέγεθος του.
Τόσο το GDPR όσο και το Digital Services Act που συζητείται στην Ευρωπαϊκή Ένωση, αυτό που επιδιώκουν είναι να ρυθμίσουν καλύτερα το εμπόριο δεδομένων, στο οποίο δεσπόζουσα θέση έχουν τα Αμερικανικά μονοπώλια (Facebook, Google, Amazon, Microsoft). Μόνη πιθανότητα να αλλάξει αυτό είναι αν η Αμερικανική επιτροπή ανταγωνισμού αποφασίσει να σπάσει αυτές τις εταιρείες και ειδικά το Facebook.
Στην Ελλάδα με εξαίρεση τις συνεχείς καταγγελίες του ΣΥΡΙΖΑ δεν έχει κινητοποιηθεί θεσμικά κανένας ακόμα – και επιτρέψτε μου να προδικάσω ότι ούτε στο μέλλον κανένας κρατικός θεσμός πρόκειται να αντιδράσει. Η δε αναφορά Μητσοτάκη στη Βουλή πρόσφατα, περί της βλάβης που προκαλούν τα social media στη δημόσια συζήτηση, μόνο ως προσχηματική μπορεί να ιδωθεί – για να το πούμε ευγενικά.
Διαβάστε αναλυτικά: