Μπορούμε να εκδημοκρατίσουμε τα κοινωνικά δίκτυα;

Να προωθήσουμε ενέργειες που θα μας οδηγήσουν σε αποκεντρωμένα δίκτυα, πλατφόρμες χωρίς κεντρική ιδιοκτησία με ανοιχτό ή ελεύθερο λογισμικό, καθώς ζούμε σε ολοένα πιο υβριδικά περιβάλλοντα

Η ανάπτυξη της ψηφιακής τεχνολογίας συνδέεται ιστορικά με την ιδεολογική ηγεμονία του νεοφιλελευθερισμού, τις εκτεταμένες ιδιωτικοποιήσεις, τον υπερκαταναλωτισμό και την εκθετική διεύρυνση της αγοράς σε σφαίρες της φύσης και της ανθρώπινης δραστηριότητας που ήταν μέχρι πρότινος εκτός της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης, όπως είναι εν προκειμένω ο ελεύθερος χρόνος και η προσοχή μας.

Από την είσοδο της στη μαζική κατανάλωση και έπειτα, η ψηφιακή τεχνολογία αναδιαμεσολαβεί ολοένα περισσότερες πτυχές της προσωπικής μας ζωής, απόρυθμίζοντας την ισορροπία μεταξύ ιδιωτικού και δημόσιου βίου. Η απορρύθμιση αυτή έχει αλλάξει ήδη τη σχέση των πολιτών με μια σειρά από θεσμούς, όπως είναι η οικογένεια, η ενημέρωση, η εκπαίδευση, οι κρατικές υπηρεσίες και τελικά η πολιτική.

Κατά την πρώτη δεκαετία του web 2.0 διαδόθηκε σε όλο τον κόσμο η ελπίδα ότι τα κοινωνικά δίκτυα μπορεί να εκδημοκρατίσουν περαιτέρω το δημόσιο διάλογο, απόδιαμεσολαβώντας τη σχέση με τις ρυθμισμένες τοπικές αγορές της ενημέρωσης και ενώνοντας ξανά τα άτομα σε ιδιωτικές πλατφόρμες.

Αποκορύφωμα αυτού του μετασχηματισμού υπήρξε η Αραβική Άνοιξη, μια ετερογενής διαδικασία εξεγέρσεων που απλώθηκαν στον Αραβικό κόσμο σαν κύμα, το οποίο ανακόπηκε με τον εμφύλιο της Συρίας.

Όμως, μετά το brexit και τις αποκαλύψεις για το σκάνδαλο της Cambridge Analytica, έχει καταστεί σαφές ότι το εμπόριο δεδομένων -η αθέατη πλευρά της κοινωνικής δικτύωσης- ωθεί τα πράγματα στην αντίθετη κατεύθυνση. Τα κοινωνικά δίκτυα δεν ωθούν την αδιαμεσολάβητη επικοινωνία μεταξύ πολιτών, αλλά την υπέρ διαμεσολαβούν μέσω της αναγωγής της σε εμπορεύσιμα δεδομένα. Όπως και με άλλες αγορές που ανοίξανε κατά τις προηγούμενες δεκαετίες, το ιδεολόγημα που συνοδεύει και αυτή τη διαδικασία είναι το ίδιο:

Αν αφαιρέσουμε το ηθικό, κοινωνικό, πολιτικό περιεχόμενο των πληροφοριών που ανταλλάσσουμε στις επικοινωνίες μας και τις ανάγουμε σε ουδέτερα δεδομένα προς χρήση, τότε η αγορά θα οδηγηθεί σταδιακά σε αυτορρύθμιση η στην ελάχιστη δυνατή παρέμβαση και τελικά στην ανάπτυξη των σχετικών αγορών λόγου. Το πρόβλημα βεβαίως είναι ότι όταν μιλάμε για τις δημόσιες, υποκειμενικές ή διυποκειμενικές επικοινωνίες μας είναι αδύνατο να τις ξεχωρίσουμε από το νόημα τους και να τις αποδώσουμε στην αγορά εξωτερικεύοντας τις διαστάσεις αυτές.

Οι αλγόριθμοι πίσω από τις υπηρεσίες που χρησιμοποιούμε παράγουν κέρδος αυξάνοντας τη διάδραση.

Διάδραση σε μη πολωμένα, φορτισμένα συναισθηματικά περιβάλλοντα δεν παράγεται εύκολα στο πλαίσιο της υπάρχουσας οικονομίας, όπου οι χρήστες είναι καταναλωτές υπηρεσιών και όχι δημιουργοί τους. Εδώ όμως είναι και το παράδοξο: To γεγονός ότι το διαδίκτυο και τα κοινωνικά Μέσα είναι κρίσιμα για την πολιτική το γνωρίζουμε εδώ και δεκαπέντε χρόνια, όμως ποια πολιτική ευνοούν;

gamespot και Καπιτώλιο

Όταν πριν λίγες μέρες οι χρήστες του reddit αποφάσισαν να επιτεθούν στο χρηματιστήριο ανεβάζοντας την μετοχή της gamespot δεν έκαναν μόνο μια διαμαρτυρία ενάντια στη διαχείριση της επιδημικής κρίσης από τον νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό, αλλά άθελα τους ίσως έδιναν απάντηση και στους ρεπουμπλικανούς που επιτέθηκαν στο καπιτώλιο και σίγουρα κατέδειξαν μια πολυεπίπεδη δομική αδυναμία του συστήματος.

Το reddit είναι ένα κοινωνικό δίκτυο που φαίνεται να προτιμάται από νεότερα κοινά με φιλελεύθερες δημοκρατικές αρχές και ευνοεί τη συνεργασία, αφού κάθε χρήστης προσθέτει στον κοινό διάλογο ενώ η δημοφιλία κάθε αντικειμένου που διαμοιράζεται ορίζεται βάσει ψηφοφορίας. Αντίθετα το parler, το κοινωνικό δίκτυο στο οποίο οργανώθηκε η εισβολή στο Καπιτώλιο, που φτιάχτηκε με σκοπό να εξυπηρετήσει την ελευθερία του λόγου -κατά δήλωση του- ευνοεί την συγκρότηση κοινοτήτων γύρω από συγκεκριμένους σχολιαστές και προτιμάται από ρεπουμπλικανούς.

Τόσο στην εισβολή στο καπιτώλιο όσο και στην υπόθεση του reddit οι χρήστες των υπηρεσιών αυτών χάκαραν (χειραγώγησαν) τις υπηρεσίες κοινωνικής δικτύωσης για να παράγουν μη αναμενόμενα αποτελέσματα. Ενω στη μια περίπτωση όμως κινητοποίησαν ένα δίκτυο ισχύος με χρηματοδότες, πολιτικούς, ακόμα και στοιχηματικές υπηρεσίες προκειμένου να επιβάλουν την πολιτική τους, στη δεύτερη κατέδειξαν μια δομική αδυναμία του χρηματοπιστωτικού συστήματος που βρίσκεται στην καρδιά του νεοφιλελευθερισμού.

Σήμερα πρέπει να προωθήσουμε ενέργειες που θα μας οδηγήσουν σε αποκεντρωμένα δίκτυα και πλατφόρμες, χωρίς κεντρική ιδιοκτησία απαραίτητα, με ανοιχτό ή ελεύθερο λογισμικό, καθώς ζούμε σε ολοένα πιο υβριδικά περιβάλλοντα. Χρειαζόμαστε δίκτυα που θα εγγυώνται την ιδιωτικότητα, θα ευνοούν τη συμμετοχή και θα δημιουργούν συνθήκες συνεργασίας. Αν δεν το κάνουμε τότε -καθώς ξεκινάει η εποχή της τεχνητής νοημοσύνης- μόνο περισσότερη επιτήρηση και περισσότερη χειραγώγηση πρέπει να περιμένουμε.